Tọa đàm “Từ điện ảnh như là thủ pháp” đến “Xã hội học điện ảnh” - trên những đường biên của lý thuyết”

Chương trình do Khoa Văn học tổ chức (với đầu mối chuyên môn là Bộ môn Nghệ thuật học) nhằm giới thiệu hai công trình nghiên cứu mới: Điện ảnh như là thủ pháp của PGS. TS Vũ Ngọc Thanh và Xã hội học điện ảnh của PGS. TS Phùng Ngọc Kiên (hai tác giả đồng thời là hai diễn giả của sự kiện). Toạ đàm còn có sự tham gia của các chuyên gia với vai trò là người bình luận: GVC. Trần Hinh, PGS. TS Phạm Xuân Thạch, Đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp, PGS. TS Nguyễn Thị Như Trang, ThS. Hoàng Dạ Vũ; và người điều phối là PGS. TS Hoàng Cẩm Giang.
Mở đầu, TS. Nguyễn Thị Năm Hoàng - Phó Trưởng Khoa Văn học - đại diện Ban Lãnh đạo Khoa Văn học phát biểu khai mạc tọa đàm. Chương trình giới thiệu hai công trình nghiên cứu mới: Điện ảnh như là thủ pháp của PGS.TS. Vũ Ngọc Thanh và Xã hội học điện ảnh của PGS.TS. Phùng Ngọc Kiên, thu hút sự quan tâm của nhiều giảng viên, nhà nghiên cứu, người làm nghề cũng như công chúng yêu điện ảnh. Buổi tọa đàm hướng đến việc soi chiếu mối quan hệ giữa ngôn ngữ – thủ pháp điện ảnh với các thiết chế xã hội trong đời sống điện ảnh đương đại.

Chương trình được tiếp nối với những chia sẻ của PGS.TS. Vũ Ngọc Thanh về hành trình hình thành cuốn Điện ảnh như là thủ pháp. Ông cho biết, từ việc tiếp cận các lý thuyết điện ảnh hiện đại, đặc biệt là từ truyền thống Nga, ông mong muốn hệ thống hóa khái niệm “thủ pháp” điện ảnh dưới nhiều bình diện: kịch học, tự sự, giá trị biểu cảm cùng bốn kỹ thuật làm phim cơ bản (dàn cảnh, quay, dựng, âm thanh). Cuốn sách được triển khai theo cấu trúc “thủ pháp – hiệu quả”, đồng thời gắn liền với các ví dụ từ điện ảnh Việt Nam và thế giới, giúp người đọc có cái nhìn vừa lý thuyết, vừa thực tiễn.

Tiếp đó, PGS.TS. Phùng Ngọc Kiên giới thiệu Xã hội học điện ảnh như một tập hợp bài giảng hệ thống cho bậc cao học. Ông phân tích điện ảnh như một tổng hòa các quan hệ xã hội, thiết chế và công chúng, đồng thời nhấn mạnh điện ảnh là “nghệ thuật của khoảng cách”. Theo ông, có sự khác biệt rõ rệt giữa ý đồ của đạo diễn và cách công chúng tiếp nhận tác phẩm khi rời khỏi phòng chiếu. Bên cạnh đó, tác giả cũng đặt ra những vấn đề mới của thời đại kỹ thuật số, trong đó có trí tuệ nhân tạo, đối với thủ pháp và cách nhìn nhận điện ảnh.

Phần thảo luận tiếp nối đã mang đến nhiều góc nhìn đa dạng. PGS.TS. Nguyễn Thị Như Trang đánh giá cao tính hệ thống của cả hai công trình. Trong đó, Điện ảnh như là thủ pháp của PGS. TS. Vũ Ngọc Thanh đi sâu vào khái niệm thủ pháp và hình thức, trong khi Xã hội học điện ảnh của PGS. TS. Phùng Ngọc Kiên mở rộng tầm nhìn xã hội học – hai hướng nghiên cứu bổ trợ và soi chiếu cho nhau.

Ở góc độ làm nghề, đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp nhấn mạnh rằng thủ pháp không chỉ thuộc về đạo diễn mà còn đến từ mỗi thành viên trong đoàn phim. Bà cho rằng cả hai cuốn sách buộc người đọc vượt ra khỏi quan niệm “đạo diễn trung tâm” để nhìn thấy tính đa chiều trong sáng tạo điện ảnh.
 

Chia sẻ từ thực tiễn giảng dạy, ThS. Hoàng Dạ Vũ ghi nhận giá trị lớn của Điện ảnh như là thủ pháp trong đào tạo, đồng thời đề xuất bổ sung danh mục phim tham khảo để người đọc tiện đối chiếu. Bà đặc biệt đánh giá cao chương viết về dòng phim chậm, phim tài liệu truyện và sự xóa nhòa ranh giới thể loại.
 

Trong khi đó, PGS.TS. Phạm Xuân Thạch và GVC. Trần Hinh đều xem hai công trình là nền tảng quan trọng cho nghiên cứu điện ảnh hiện nay. Các nhà nghiên cứu đồng thời đặt ra những câu hỏi gợi mở về vai trò công chúng cũng như nhu cầu phát triển ngôn ngữ lý thuyết sâu hơn trong nghiên cứu.

Ngoài các tham luận chính, tọa đàm cũng ghi nhận nhiều trao đổi bổ sung: từ vai trò công chúng trong việc quyết định số phận tác phẩm, tác động của thiết chế và kiểm duyệt ở Việt Nam, cho đến ảnh hưởng của công nghệ số và AI trong sản xuất và tiếp nhận điện ảnh, hay vấn đề phân hóa giữa nghệ thuật tinh hoa và nghệ thuật đại chúng. Tất cả đều thống nhất giá trị cốt lõi nằm ở nội dung lý thuyết và ứng dụng thực tiễn mà hai công trình mang lại.

Kết thúc buổi tọa đàm, PGS.TS. Hoàng Cẩm Giang khẳng định Điện ảnh như là thủ pháp và Xã hội học điện ảnh là những công trình giá trị, không chỉ cung cấp công cụ nghiên cứu và giảng dạy mà còn gợi mở những hướng tiếp cận mới mẻ cho thực hành điện ảnh. Buổi tọa đàm cũng là một sinh hoạt khoa học giàu ý nghĩa, đóng góp những góc nhìn và thảo luận đáng suy ngẫm về nghiên cứu điện ảnh Việt Nam trong tương lai.

 Một số hình ảnh trong buổi Tọa đàm: